تحول امیدبخش در پزشکی ایران: از دورریز زایمانی تا گنجینه درمانی خون بند ناف
خون بند ناف، مایعی که تا همین چند سال پیش تنها یک دورریز زایمانی محسوب می‌شد، امروز به یکی از ارزشمندترین منابع سلول‌های بنیادی در علم پزشکی بدل شده است. ایران با تکیه بر دانش متخصصان داخلی و فعالیت‌های گسترده پژوهشگاه رویان، نه تنها در زمینه ذخیره‌سازی این منبع حیاتی به جایگاه ویژه‌ای در جهان دست یافته، بلکه با کاربرد پیشرفته سلول‌های بنیادی خون بند ناف، افق‌های تازه‌ای را در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج، به‌ویژه فلج مغزی کودکان، گشوده است.
خون بند ناف: از دورریز تا گنجینه درمانی
تاریخچه استفاده از خون بند ناف به عنوان منبعی ارزشمند از سلول‌های بنیادی به اوایل دهه ۸۰ شمسی بازمی‌گردد. مرحوم دکتر کاظمی‌آشتیانی، با درک پتانسیل عظیم این دانش نوین جهانی، محققان پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی را مامور کسب و توسعه این علم در کشور کرد. دکتر مرتضی ضرابی، مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان، بر این نکته تاکید دارد که خونی که در بند ناف و جفت جریان دارد، مملو از سلول‌های بنیادی است؛ سلول‌های اولیه‌ای که قادرند به انواع سلول‌های تخصصی بدن تبدیل شوند و در بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده نقش محوری ایفا کنند. این کشف، مسیری نوین را برای درمان بیماری‌های بدخیم با منشأ خونی نظیر انواع سرطان‌ها، تالاسمی و بیماری‌های نقص سیستم ایمنی هموار ساخت.
ایران، پیشتاز در ذخیره‌سازی و کاربرد سلول‌های بنیادی خون بند ناف
پژوهشگاه رویان، فعالیت خود را با تمرکز بر سلول‌های بنیادی خون بند ناف آغاز کرد و به تدریج آن را گسترش داد. امروز، این مرکز با ذخیره‌سازی بیش از ۲۵۰ هزار نمونه خون بند ناف، به بزرگ‌ترین بانک سلول‌های بنیادی در منطقه تبدیل شده و از نظر تعداد نمونه‌های ذخیره‌شده، در رتبه دوم جهانی قرار دارد. این دستاورد تنها محدود به خون بند ناف نیست و مجموعه رویان بر تمامی منابع قابل دسترس سلول‌های بنیادی از جمله مغز استخوان، خون محیطی، بافت چربی، پالپ دندان شیری و حتی بافت بند ناف تسلط یافته است. این توانایی جامع در جداسازی، تمایز و ذخیره‌سازی، ایران را در زمره کشورهای پیشرو در دانش سلول‌های بنیادی قرار داده است.
گامی بزرگ در درمان فلج مغزی کودکان با خون بند ناف
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اخیر در ایران، کاربرد درمانی سلول‌های بنیادی خون بند ناف در بهبود وضعیت کودکان مبتلا به فلج مغزی است. دکتر ضرابی به یک کارآزمایی بالینی بی‌سابقه با همکاری بیمارستان طبی کودکان اشاره می‌کند که بر روی ۱۵۰ کودک ۴ تا ۱۴ ساله مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک انجام شد. این طرح، که بزرگ‌ترین کارآزمایی بالینی اطفال در تاریخ کشور محسوب می‌شود، شامل بیش از ۵۰۰ تزریق داخل‌نخاعی بود. نتایج فازهای یک و دو این پروژه موفقیت‌آمیز و بدون هیچ‌گونه عارضه‌ای گزارش شده است که نشان‌دهنده ایمنی و اثربخشی قابل توجه سلول‌های بنیادی خون بند ناف در این بیماران است.
پیشرفت‌های مشاهده‌شده در این کودکان بسیار امیدبخش بوده است:
کاهش مشکلات حرکتی و بهبود توانایی راه رفتن در برخی بیماران.
بهبود قابل توجه در بلع، تکلم و یادگیری.
نکته قابل تامل این است که هرچه سن کودک در زمان تزریق پایین‌تر باشد، اثربخشی درمان بیشتر خواهد بود. با تایید نهایی این کارآزمایی، انتظار می‌رود که در آینده‌ای نزدیک، سلول‌درمانی برای فلج مغزی کودکان به عنوان یک روش درمانی استاندارد در ایران ارائه شود.
بانک خون بند ناف رویان: راهی برای آینده سلامت خانواده
مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان بر ضرورت ذخیره‌سازی خون بند ناف و ضمایم زایمانی در زمان تولد نوزاد تاکید دارد. جمع‌آوری خون بند ناف تنها سه تا پنج دقیقه پس از تولد امکان‌پذیر است. رویان دو نوع بانک برای ذخیره‌سازی ارائه می‌دهد:
بانک عمومی: خانواده‌ها می‌توانند خون بند ناف نوزاد خود را اهدا کنند. این نمونه‌ها بدون هزینه نگهداری می‌شوند و در صورت تطابق ژنتیکی، برای بیماران نیازمند پیوند مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بانک خصوصی: با پرداخت هزینه اولیه (حدود ۱۶ میلیون تومان) و شارژ سالانه (۷۵۰ هزار تومان)، نمونه به صورت اختصاصی برای همان خانواده نگهداری می‌شود. این نمونه‌ها در نیتروژن مایع با دمای ۱۹۶- درجه سانتی‌گراد فریز شده و تا ۲۵ سال قابل نگهداری هستند.
افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت ذخیره‌سازی خون بند ناف حیاتی است، چرا که تنها ۳ تا ۴ درصد تولدها منجر به جمع‌آوری نمونه می‌شود. رویان ظرفیت ذخیره‌سازی تا ۵۰۰ هزار نمونه را فراهم کرده و با بومی‌سازی تجهیزات استراتژیک، وابستگی به خارج را کاهش داده است.
ضمایم زایمانی: منابع مغفول‌مانده برای نوآوری‌های پزشکی
فراتر از خون بند ناف، پژوهشگاه رویان بر روی سایر ضمایم زایمانی نظیر بافت بند ناف، پرده‌های جنینی (آمنیوتیک)، مایع جنینی و جفت نیز فعالیت گسترده‌ای دارد. این مواد که معمولاً دور ریخته می‌شوند، منابع غنی از سلول‌های بنیادی مزانشیمی و فاکتورهای رشد هستند. سلول‌های بنیادی بافت بند ناف در درمان بیماری‌های غیرخونی مانند اوتیسم، سکته‌های قلبی و مغزی، بیماری‌های ریوی و آرتروز کارایی بالایی دارند. یکی از محصولات قابل توجه، زخم‌پوش "آمیکر" است که از پرده جنینی فرآوری شده و در درمان سوختگی‌ها و زخم‌های دیابتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی پتانسیل صادرات به کشورهای همسایه را دارد.
راه‌اندازی پالایشگاه زیست‌پزشکی رویان: افق‌های جدید در فرآوری ضمایم زایمانی
در یک گام بی‌سابقه جهانی، پژوهشگاه رویان در هفته پژوهش امسال، اولین پالایشگاه زیست‌پزشکی در جهان را در پارک علم و فناوری پردیس افتتاح خواهد کرد. این پالایشگاه با هدف فرآوری جامع تمامی ضمایم زایمانی، شامل خون بند ناف، بافت بند ناف، پرده و مایع جنینی و جفت، راه‌اندازی می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که در فاز اول، ۵ تا ۷ محصول از این پالایشگاه به بازار عرضه شود و در دو سال آینده این تعداد به ۲۰ محصول افزایش یابد که نه تنها نیازهای داخلی را تامین می‌کند، بلکه زمینه را برای صادرات محصولات دانش‌بنیان نیز فراهم می‌آورد. این تحولات نشان‌دهنده جایگاه برجسته ایران در مسیر توسعه دانش و درمان با استفاده از سلول‌های بنیادی و خون بند ناف است که امید به بهبود کیفیت زندگی بیماران، به‌ویژه فلج مغزی کودکان را به ارمغان می‌آورد.
مطالب مرتبط
- تحقیقات جدید نقش کلیدی دارچین را در کنترل قند خون بیماران دیابتی روشن ساخت
- کشف غذاهای کلیدی در مقابله با یبوست مزمن: یافته‌های نوین محققان
- هشت خوراکی به شدت چاق کننده؛ راهنمای انتخاب‌های هوشمندانه برای مقابله با افزایش وزن
- نبود جت اختصاصی پیوند اعضا، پرواز قلب دانشجوی یزدی را متوقف کرد
متین رضایی نویسنده و تولیدکننده محتوای تخصصی در حوزه سرگرمی است که با نگاهی دقیق و تحلیلی به دنیای فیلم، سریال، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و فرهنگ عامه، تلاش می‌کند تجربه‌ای جذاب و قابل اعتماد برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم آورد. او با بهره‌گیری از دانش رسانه‌ای، مهارت در نگارش خلاقانه و آشنایی با اصول بهینه‌سازی محتوا (SEO)، مطالبی تولید می‌کند که هم از نظر اطلاعاتی غنی و هم از نظر ساختاری حرفه‌ای هستند.