تا دیروز، هنگامی که از رنگین‌کمانی حرف می‌زدیم، تصاویر پروانه‌های درخشان و پرندگان مگس‌خوار در ذهن می‌رقصید. اما پژوهشی تازه از دانشگاه گِنت دستمایه‌ی کشف فی‌الفور درخشش ساختاری در خز پستانداران شد و نشان داد که جهان پستانداران هم مانند حشرات و پرندگان، رازهای بصری نامنتظره‌ای در دل دارد.
موزه؛ جایی که رنگین‌کمان دوباره متولد شد
این داستان از دل قفسه‌های موزه‌های تاریخ طبیعی آغاز شد. در حین بازبینی نمونه‌های قدیمی موش‌های گرمسیری، یک خرطوم‌شناس ردّ نور آبی‌فام و درخشان را روی خز مشاهده کرد. تا آن لحظه، جوندگان طلایی آفریقا تنها پستاندارانی بودند که به درخشش ساختاری معروف بودند. اما این مشاهده ساده پرسش‌های زیر را مطرح کرد:
- چرا خزِ برخی پستانداران نیز می‌تواند نور را همچون منشور بشکافد؟
- آیا درخشش ساختاری در زیست‌بوم‌های زیرزمینی و نیمه‌آبزی نقشی فراتر از زیبایی دارد؟
با مرور متون قرن نوزدهم و ابزارهای اپتیکی مدرن، پژوهشگران پرده از راز ۱۴ گونه پستاندار دیگر برداشتند. از «شرو غول‌پیکر آبی» تا گونه‌های جوندگان کوچک، همه زیر منشور ریزبین نورشناسی رفتند و خزی صاف و فشرده با ورقه‌های نانومتری را فاش کردند.
راز مهندسی نانوییِ موها
برخلاف موهای معمولی که ساختاری زبر و پراکنده دارند، تارهای رنگین‌کمانی صاف، فشرده و موازی‌اند. این چینش موازی به نور امکان می‌دهد در زوایای مختلف دچار تداخل شود و طیفی موج‌مانند را پدید آورد. این پدیده در علوم اپتیک به «انعکاس تداخلی» شناخته می‌شود و الهام‌بخش تولید پوسته‌های رنگین بدون رنگدانه در صنایع پیشرفته است.
چرا پستانداران چنین هنرنمایی می‌کنند؟
دلیل قطعی هنوز در هاله‌ای از ابهام است، اما دو فرضیه برجسته‌اند:
- دوام و نگهداری: خز صاف و آب‌گریز ممکن است ماندگاری پارچه را در شرایط زیرزمینی یا نیمه‌آبزی افزایش دهد و درخشش تنها اثر جانبی باشد.
- ارتباط و تکثیر: این رنگ‌های متغیر می‌توانند در رفتار جفت‌گیری یا پیام‌رسانی اجتماعی نقش داشته باشند، به‌ویژه در نور محدود غارها یا تونل‌ها.
چشم‌انداز پژوهش‌های آتی
با کشف این پدیده، مسیرهای تازه‌ای برای تحقیق گشوده شده است:
- بررسی کاربرد بیوفیزیک رنگین‌کمانی در طراحی پوشاک و پوشش‌های نوین
- سنجش تأثیر این درخشش بر تعاملات اجتماعی و انتخاب جفت در زیستگاه‌های تاریک
هر گام پژوهشی جدید، ما را به درک ژرف‌تری از چگونگی پدیدآمدن رنگ در طبیعت و سازگاری گونه‌ها با محیط نزدیک می‌کند.
پایانِ کار یا آغاز شگفتی‌ها؟
پدیدارشدن رنگین‌کمان در خز پستانداران یادآور آن است که حتی متعارف‌ترین جانداران دست‌نخورده‌ترین شگفتی‌ها را در دل خود دارند. موزه‌ها، این خزانه‌های بی‌جان به ظاهر، می‌توانند کلید بازخوانی تاریخ تکامل و کشف قابلیت‌های پنهان باشند. آیا گونه‌های بیشتری در زیر میکروسکوپ منتظر شکفتن‌اند؟ نگاه علمی ما به پستانداران دوباره جان گرفته و پرسش‌ها تازه، ما را به ماجراجویی‌ای ژرف‌تر می‌خوانند.
شما چه چشم‌اندازی از این کشف دارید و چه پرسشی در ذهن‌تان نقش بسته؟ دیدگاه‌های‌تان را با ما در میان بگذارید.
متین رضایی نویسنده و تولیدکننده محتوای تخصصی در حوزه سرگرمی است که با نگاهی دقیق و تحلیلی به دنیای فیلم، سریال، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و فرهنگ عامه، تلاش می‌کند تجربه‌ای جذاب و قابل اعتماد برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم آورد. او با بهره‌گیری از دانش رسانه‌ای، مهارت در نگارش خلاقانه و آشنایی با اصول بهینه‌سازی محتوا (SEO)، مطالبی تولید می‌کند که هم از نظر اطلاعاتی غنی و هم از نظر ساختاری حرفه‌ای هستند.