دانشمندان در تازه‌ترین هشدارهای خود نسبت به خطرات بالقوه سلول آینه‌ای (Mirror Cell) ابراز نگرانی کرده‌اند؛ ساختارهایی زیستی که اگر به‌طور کنترل‌نشده وارد محیط طبیعی شوند، می‌توانند پیامدهایی در مقیاس جهانی ایجاد کنند. این موضوع اکنون به یکی از بحث‌برانگیزترین چالش‌های زیست‌شناسی مصنوعی تبدیل شده است.
آغاز پروژه سلول آینه‌ای و توقف ناگهانی آن
در سال ۲۰۱۹، کیت آدامالا زیست‌دان دانشگاه مینه‌سوتا، با دریافت بودجه‌ای ۴ میلیون دلاری از بنیاد ملی علوم آمریکا، پروژه‌ای جاه‌طلبانه را آغاز کرد: معکوس‌سازی ساختار مولکول‌های زیستی برای کشف منشأ حیات و یافتن راه‌های نوین درمان بیماری‌های صعب‌العلاج. اما با پیشرفت تحقیقات، پرسش‌های نگران‌کننده‌ای مطرح شد؛ از جمله اینکه اگر این سلول‌ها در محیط آزاد شوند یا وارد بدن انسان گردند، آیا سیستم ایمنی قادر به شناسایی و مقابله با آنها خواهد بود یا خیر. همین نگرانی‌ها باعث شد آدامالا ادامه پروژه را متوقف کند.
سلول آینه‌ای چیست و چرا خطرناک است؟
در زیست‌شناسی، پدیده‌ای به نام کیرالیت یا دست‌سانی وجود دارد که تعیین می‌کند مولکول‌ها راست‌دست یا چپ‌دست باشند. در طبیعت، DNA و RNA راست‌دست و پروتئین‌ها چپ‌دست هستند. ایده سلول آینه‌ای این بود که این ساختارها معکوس شوند و سلولی ساخته شود که هیچ موجود زنده‌ای نتواند با آن تعامل کند. به گفته دیوید رلمن، میکروبیولوژیست دانشگاه استنفورد، چنین ارگانیسمی می‌تواند بدون محدودیت گسترش یابد و حتی حیات انسان، حیوان و گیاه را تهدید کند؛ سناریویی که برخی آن را «آخرالزمان زیستی» توصیف کرده‌اند.
هشدارهای جهانی درباره زندگی آینه‌ای
در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، گروهی متشکل از ۳۸ متخصص گزارشی ۳۰۰ صفحه‌ای در مجله Science منتشر کردند که در آن پیش‌بینی شد ساخت ارگانیسم‌های آینه‌ای طی ۱۰ تا ۳۰ سال آینده ممکن خواهد شد. یافته‌های کلیدی این گزارش شامل موارد زیر بود:
- باکتری‌های آینه‌ای می‌توانند بدون شکارچی طبیعی در محیط گسترش یابند.
- سیستم ایمنی انسان قادر به شناسایی آنها نخواهد بود.
- آنتی‌بیوتیک‌های فعلی بر این ساختارها بی‌اثر خواهند بود.
اختلاف نظر در جامعه علمی
در کنفرانس «زندگی مصنوعی و ایمنی زیستی» در سال ۲۰۲۵، برخی دانشمندان خواستار ممنوعیت کامل این تحقیقات شدند. در مقابل، گروهی دیگر معتقد بودند که مولکول‌های آینه‌ای می‌توانند در پزشکی و تولید داروهای مقاوم به تجزیه کاربرد داشته باشند. مایکل کی، زیست‌شیمیدان دانشگاه یوتا، تأکید کرد که این مولکول‌ها ذاتاً خطرناک نیستند، اما ساخت ساختارهایی مانند «ریبوزوم آینه‌ای» می‌تواند آغازگر حیات آینه‌ای باشد؛ مسیری که به گفته او شبیه «باز کردن جعبه پاندورا» است.
مرز باریک میان نوآوری و فاجعه
برخی پژوهشگران مانند جان گلس از مؤسسه J. Craig Venter هشدار داده‌اند که توسعه ساختارهایی نظیر غشای سلولی یا ریبوزوم آینه‌ای می‌تواند بشریت را وارد مسیری بدون بازگشت کند. به باور او، خط قرمز باید پیش از رسیدن به این مرحله کشیده شود.
فراخوان برای قوانین سخت‌گیرانه‌تر
در فوریه ۲۰۲۵، حدود ۱۰۰ دانشمند و نهاد علمی بیانیه‌ای مشترک صادر کردند که در آن تأکید شد: «تا زمانی که بی‌خطر بودن زندگی آینه‌ای به‌طور قطعی ثابت نشده، نباید چنین ارگانیسم‌هایی ساخته شوند.» با این حال، آدامالا معتقد است محدودیت‌های داوطلبانه کافی نیست و باید قوانین الزام‌آور در سطح ملی و بین‌المللی تدوین شود تا از بروز فاجعه احتمالی جلوگیری گردد.
جمع‌بندی
پژوهش درباره سلول آینه‌ای مرز باریکی میان نوآوری علمی و تهدیدی جهانی ترسیم کرده است. این فناوری می‌تواند درک ما از منشأ حیات و درمان بیماری‌ها را متحول کند، اما در عین حال خطر نابودی اکوسیستم‌های طبیعی و سلامت انسان را نیز در پی دارد. اکنون جامعه علمی در برابر پرسشی اساسی قرار گرفته است: علم باید تا کجا پیش برود و چه زمانی باید ترمز کشیده شود؟
متین رضایی نویسنده و تولیدکننده محتوای تخصصی در حوزه سرگرمی است که با نگاهی دقیق و تحلیلی به دنیای فیلم، سریال، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و فرهنگ عامه، تلاش می‌کند تجربه‌ای جذاب و قابل اعتماد برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم آورد. او با بهره‌گیری از دانش رسانه‌ای، مهارت در نگارش خلاقانه و آشنایی با اصول بهینه‌سازی محتوا (SEO)، مطالبی تولید می‌کند که هم از نظر اطلاعاتی غنی و هم از نظر ساختاری حرفه‌ای هستند.