“`html
مورچههای صحرایی، بهویژه گونهی Cataglyphis nodus، با سیستم جهتیابی شگفتانگیز خود بر پایه میدان مغناطیسی زمین، دانشمندان را متحیر کردهاند. این موجودات ریز، رازهای پیچیدهای از طبیعت را در خود نهفته دارند.
راز مغناطیسیابی در مورچهها
گروهی از پژوهشگران به سرپرستی دکتر پولین فلایشمان از دانشگاه اولدنبرگ آلمان، به کشفی حیرتانگیز دربارهی این مورچهها دست یافتهاند. برخلاف بسیاری از حشرات، این مورچهها از مؤلفهای خاص از میدان مغناطیسی زمین برای جهتیابی استفاده میکنند. این یافته، وجود سازوکار تشخیص مغناطیسی منحصر بهفردی را در مورچههای صحرایی نشان میدهد، مکانیزمی که احتمالا شامل ذرات ریز مگنتیت یا دیگر مواد معدنی مغناطیسی است.
مغناطیسیابی در دنیای جانوران
مغناطیسیابی – یعنی توانایی تشخیص میدان مغناطیسی زمین – هنوز هم موضوعی جذاب برای تحقیقات علمی است. دو نظریه اصلی در این زمینه وجود دارد:
- نظریهی رادیکالهای جفتشده: این نظریه بر یک اثر کوانتومی وابسته به نور تأکید دارد که به جانداران اجازه میدهد تغییرات جزئی در جهت میدان مغناطیسی را تشخیص دهند. شواهدی از پژوهشهای دانشگاه اولدنبرگ نشان میدهد که این مکانیزم در پرندگان کوچک آوازخوان و احتمالا حشراتی مانند پروانههای مونارک وجود دارد.
- نظریهی ذرات مغناطیسی: این نظریه بر وجود ذرات مغناطیسی بسیار ریز در سلولهای عصبی یا حسی تمرکز دارد که مانند عقربه قطبنما عمل میکنند. پرندگان، خفاشها و لاکپشتهای دریایی احتمالا از این سیستم استفاده میکنند.
هر دو مکانیزم در طبیعت وجود دارند و نشاندهندهی پیچیدگی سیستمهای مغناطیسی در گونههای مختلف هستند.
رمزگشایی از حس مغناطیسی مورچههای صحرایی
برای شناسایی مکانیزم مورچههای صحرایی، دانشمندان آزمایشهای رفتاری دقیقی انجام دادند. آنها فرض کردند که حیواناتی که از سیستم ذرات مغناطیسی استفاده میکنند، به قطبیت شمال-جنوب میدان مغناطیسی واکنش نشان میدهند، در حالی که مکانیزم رادیکالهای جفتشده به زاویه تمایل میدان حساستر است.
تیم تحقیقاتی دکتر فلایشمان، همراه با دکتر رابین گروب، یوهانا وگمان و دکتر ولفگانگ روسلر، با استفاده از کویلهای هلمهولتز، میدان مغناطیسی مصنوعی ایجاد کردند. مورچهها از لانه خارج شده و از طریق تونلی به سکوی آزمایش هدایت شدند. مسیرهای آموزشی که برای تقویت حافظهی بصری مورچهها طراحی شده بود، با میدان مغناطیسی ترکیب شد. دکتر فلایشمان توضیح داد: “ما معتقدیم مورچهها از میدان مغناطیسی برای تقویت حافظهی بصری خود بهره میبرند.”
قطبیت، کلید مسیریابی
نتایج آزمایشها نشان داد که تغییر زاویه میدان مغناطیسی تاثیری بر رفتار مورچهها نداشت، اما تغییر قطبیت میدان به میزان ۱۸۰ درجه، باعث گمراهی مورچهها در یافتن لانهی خود شد. این امر نشان میدهد که مورچههای صحرایی برای جهتیابی به قطبیت میدان مغناطیسی متکی هستند، نه زاویه تمایل آن.
مسیریابی خارقالعاده در شرایط سخت
مورچههای صحرایی در محیطهای دشوار مانند دشتهای نمکی صحرای شمال آفریقا یا جنگلهای کاج یونان زندگی میکنند، جایی که نشانههای محیطی کمی وجود دارد. با وجود پیمودن مسافتهای طولانی برای جستجوی غذا، آنها به طرز شگفتآوری به لانهی خود بازمیگردند. مسیرهای زیگزاگی آنها در حین جستجو، در هنگام بازگشت به مسیرهای مستقیم تبدیل میشود. این مهارتهای مسیریابی نشان از هوشمندی فوقالعادهی این موجودات دارد.
اهمیت این کشف
این پژوهش، تنوع تکاملی سیستمهای مغناطیسی را برجسته میکند. مورچهها، زنبورها و زنبورهای وحشی، اعضای راستهی غشاییبالان، دارای سازگاریهای حسی منحصر بهفردی هستند. دکتر فلایشمان میگوید: “اینکه مورچههای صحرایی از مکانیزمی متفاوت برای مغناطیسیابی استفاده میکنند، افقهای جدیدی را برای مطالعهی تکامل سیستمهای حسی در دنیای حیوانات میگشاید.”
مورچههای صحرایی: قهرمانان بقا
مورچههای صحرایی علاوه بر سیستم مغناطیسی شگفتانگیز، در شرایط سخت نیز به حیات خود ادامه میدهند. این مورچهها دمای بالای ۵۰ درجه سانتیگراد را تحمل میکنند. پروتئینهای خاص در بدن آنها به بقای آنها در گرما کمک میکند و موهای نقرهای بدنشان نور خورشید را بازتاب میدهد و دمای بدنشان را کاهش میدهد. علاوه بر این، آنها از ترکیب گامشماری و نشانههای سماوی (مانند موقعیت خورشید) برای تعیین مکان دقیق خود استفاده میکنند.
“`