افزایش جمعیت آفریقا تا سال 2050 به حدود 2.5 میلیارد نفر، نیاز غذایی عظیمی خلق می‌کند اما تکرار مدل‌های تولید پرکربن گذشته یعنی از دست‌دادن بیشتر جنگل‌ها و تشدید تغییر اقلیم. راه‌حل منطقی، کنار هم گذاشتن چند محرک ساده و مؤثر است تا محصول بیشتری تولید شود بی‌آنکه ردپای کربن قاره را بزرگ‌تر کنیم.
تصویر کلی: چرا مسئله فوری است
بخش کشاورزی امروز نزدیک به یک‌سوم انتشارهای جهانی مرتبط با غذا را تولید می‌کند و در آفریقا از سال 2000 رشد انتشار بیش از 40 درصد داشته است. منابع اصلی انتشار در قاره سه دسته‌اند: جنگل‌زدایی برای زراعت و دامداری، متان شالیزارها، و انتشار مرتبط با تولید کود و ضایعات پس از برداشت. همزمان اما راه‌حل‌های فنی و مدیریتی موجودند که در مقیاس محلی اثرگذارند؛ مشکل اصلی مقیاس‌گذاری و تأمین سرمایه است.
اصولی که تغییر را ممکن می‌کند
هر سیاست یا پروژه‌ای که موفق شود باید همزمان دو هدف را دنبال کند: افزایش تولید یا بهره‌وری و کاهش انتشار سرانه. این دو هدف هرچند گاهی متضاد به نظر می‌رسند اما در بسیاری موارد تکمیل‌کننده‌اند؛ برای مثال، افزایش بازده در واحد زمین نیاز به گسترش زمین‌های کشاورزی را کاهش می‌دهد و بدین‌ترتیب از جنگل‌ها حفاظت می‌کند.
سه محور فنیِ کلیدی
- توقف جنگل‌زدایی همراه با سیاست‌های مالکیت زمین و انگیزه‌های اقتصادی: مشخص‌شدن حقوق زمین، پرداخت به خدمات اکوسیستمی و کشاورزی ترکیبی (Agroforestry) که درختان و محصولات زراعی را تلفیق می‌کند، هم معیشت را پاید‌ه‌تر می‌کند و هم کربن را ذخیره می‌کند.
- اصلاح مدیریت شالیزارها و دامداری: اجرای آبیاری کنترل‌شده (AWD) در شالیزارها می‌تواند مصرف آب و انتشار متان را تا نزدیک نیم کاهش دهد؛ بهبود تغذیه و مدیریت دام، بازده شیر و گوشت را بالا می‌برد و نیاز به تعداد دام بیشتر را کاهش می‌دهد.
- کاهش اتلاف پس از برداشت و بهینه‌سازی کود: سرمایه‌گذاری در سردخانه‌های خورشیدی اشتراکی، مسیرهای بهتر حمل‌ونقل و بسته‌بندی ساده، و جایگزینی یا تولید پاک‌تر کود (مثلاً کودهای محلی و کمپوست‌سازی) انتشار کل زنجیره غذایی را کم می‌کند.
دو اولویت سیاستی که باید سریع اجرا شود
- سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌های زنجیره تأمین (اتاق‌های سرد خورشیدی، جاده، لجستیک دیجیتال) تا ضایعات کاهش یابد و کشاورزان به بازارهای بهتر دسترسی پیدا کنند؛
- برنامه‌های ترویجی و مالی برای مقیاس‌بخشی فناوری‌های کم‌انتشار در مزارع خانوادگی، مانند AWD برای برنج، بسته‌های تغذیه و مدیریت دام، و سیستم‌های کشاورزی تلفیقی که هم سود اقتصادی و هم خدمات اقلیمی تولید کنند.
نمونه‌های موفق و آنچه از آن‌ها می‌آموزیم
نمونه‌هایی مانند ColdHubs در نیجریه که با سردخانه‌های خورشیدی محصولات را نجات می‌دهد یا برنامه e-voucher کنیا که دسترسی کشاورزان به نهاده‌ها را تسهیل کرده، نشان می‌دهند فناوری و سیاست ترکیب‌شده می‌تواند نتایج چشمگیر بسازد. در دامداری، پروژه‌های تغذیه اصلاح‌شده در شرق آفریقا افزایش تولید از هر رأس را نشان داده‌اند—یعنی کمتر دام، گوشت و شیر بیشتر و انتشار کمتر.
چالش‌ها و نیاز به سرمایه
محدودیت اصلی نه کمبود راه‌حل که کمبود سرمایه و ظرفیت اجرایی است. برای تحقق اهداف 2030، آفریقا به سرمایه‌گذاری سالانه میلیاردها دلار در کشاورزی پایدار نیاز دارد که باید به طرح‌هایی تخصیص یابد که هم ارزش اقتصادی و هم کاهش کربن را ثابت کنند. ابزارهای مالی سبز، تأمین اعتبار از طریق پرداخت برای خدمات اکوسیستمی و شراکت‌های دولتی-خصوصی می‌توانند مسیر را هموار کنند.
چارچوب عملیاتی برای تصمیم‌گیران محلی
- ارزیابی سریع قابلیت‌ها: شناسایی 20 درصد مزارع خانوادگی که با مداخلات ساده بیشترین بازگشت کربنی و اقتصادی را دارند؛
- برنامه‌ریزی ترکیبی: ترکیب آموزش کشاورزان، دسترسی به فناوری‌های ساده (سردخانه‌های خورشیدی، AWD، بسته‌های تغذیه دام) و اتصال به بازار؛
- اندازه‌گیری و شفافیت: پایش انتشار و محصول به‌صورت مبتنی بر داده تا پروژه‌ها به سرعت اصلاح و مقیاس شوند.
جمع‌بندی
آفریقا می‌تواند غذای بیشتری تولید کند بدون اینکه انتشار کربن را افزایش دهد، اما این نیازمند حرکت همزمان در سه سطح است: فناوری‌های مناسب مزرعه، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های زنجیره تأمین، و سیاست‌هایی که انگیزه‌های اقتصادی محلی را با اهداف اقلیمی هم‌راستا کنند. وقتی این سه با هم جمع شوند، امکان تغذیه یک قاره و محافظت از طبیعت به‌طور همزمان قابل‌دسترس می‌شود.
متین رضایی نویسنده و تولیدکننده محتوای تخصصی در حوزه سرگرمی است که با نگاهی دقیق و تحلیلی به دنیای فیلم، سریال، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و فرهنگ عامه، تلاش می‌کند تجربه‌ای جذاب و قابل اعتماد برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم آورد. او با بهره‌گیری از دانش رسانه‌ای، مهارت در نگارش خلاقانه و آشنایی با اصول بهینه‌سازی محتوا (SEO)، مطالبی تولید می‌کند که هم از نظر اطلاعاتی غنی و هم از نظر ساختاری حرفه‌ای هستند.