از میانه‌ی دهۀ ۲۰۱۰، استارتاپ‌های حوزه بیوتک با وعدۀ انقلاب در کشف دارو سر زبان‌ها افتادند: کاهش سریع‌تر زمان آزمایش‌ها و صرفه‌جویی میلیارد دلاری در هزینه‌های تحقیق و توسعه. شرکت‌های داروسازی بزرگ مثل Bristol Myers Squibb و Sanofi با اشتهای فراوان پای همکاری با این تیم‌های نوپا نشستند. اما بیش از یک دهه پس از آن هیاهو، هنوز هیچ داروی تأییدشده‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی به بازار نیامده است.
موانع فراروی هوش مصنوعی در داروسازی
مسیر طولانی از مدل‌های محاسباتی تا قفسۀ داروخانه، هزاران چالش را در دل خود جای داده:
- پیچیدگی زیست‌شناسی انسان و تعاملات مولکولی که هنوز بخش بزرگی از آن برای دانشمندان مجهول است
- کیفیت و حجم ناکافی داده‌های بالینی و پیش‌بالینی؛ داده‌هایی که اغلب تکه‌پروژه و ناکارآمد هستند
- محدودیت در قابلیت تبیین (Explainability) مدل‌ها؛ عدم اعتماد نهادهای نظارتی به تصمیمات جعبه‌سیاهی AI
این مشکلات باعث شده است حتی پروژه‌های پرامید اولیه مثل BenevolentAI و Recursion با سقوط ارزش سهام و تغییر استراتژی مواجه شوند.
نقطه عطف‌های نویدبخش
با این حال، نسل دوم بازیگران حوزه کشف دارو با AI گام‌های مهمی برداشته است:
- AlphaFold2 و تبیین ساختار پروتئین‌ها: شتاب بی‌سابقه در درک هدف‌های مولکولی
- انفجار هوش مصنوعی مولد (Generative AI): خلق ترکیبات شیمیایی جدید و طرح‌ریزی مجازی آزمایش‌ها
علاوه بر این‌ها، آزمایشگاه‌های خودکار و پایگاه‌های گسترده تصویری سلول‌های انسانی، فرصت تولید داده‌های باکیفیت و آزمایش در مقیاس بزرگ را فراهم کرده‌اند.
چشم‌اندازی برای فردا
صنعت داروسازی هنوز در آغاز راه یادگیری از داده‌هاست و برای تحقق وعده‌ها باید:
- سازوکارهای قانونی و اخلاقی آزمایشات in silico را تعریف کند
- زیرساخت‌های محاسباتی ابری و کوانتومی را برای افزایش دقت مدل‌ها فراهم آورد
- همکاری میان زیست‌شناسی سیستم‌محور و علوم داده را به استانداردی فراگیر بدل کند
جمع‌بندی اینکه هوش مصنوعی هرچند هنوز به داروی تأییدشده نرسیده، اما با رشد ابزارهای پیش‌بینی ساختار پروتئین، اتوماسیون آزمایشگاهی و انتشار داده‌های باکیفیت، مسیر تحول را هموارتر کرده است. شاید در آینده‌ای نزدیک، همان سؤالی که امروز می‌پرسیم—«پس داروی AI کجاست؟»—جوابش را در قفسۀ داروخانه ببینیم.
متین رضایی نویسنده و تولیدکننده محتوای تخصصی در حوزه سرگرمی است که با نگاهی دقیق و تحلیلی به دنیای فیلم، سریال، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و فرهنگ عامه، تلاش می‌کند تجربه‌ای جذاب و قابل اعتماد برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم آورد. او با بهره‌گیری از دانش رسانه‌ای، مهارت در نگارش خلاقانه و آشنایی با اصول بهینه‌سازی محتوا (SEO)، مطالبی تولید می‌کند که هم از نظر اطلاعاتی غنی و هم از نظر ساختاری حرفه‌ای هستند.