پژوهشی تازه نشان داده است که مورچه‌ها نه‌تنها رفتار اجتماعی خود را برای مقابله با بیماری تغییر می‌دهند، بلکه معماری لانه‌هایشان را نیز بازطراحی می‌کنند تا از گسترش عوامل بیماری‌زا جلوگیری شود. این یافته‌ها نشان می‌دهد که ساختار فیزیکی لانه می‌تواند بخشی از سیستم ایمنی اجتماعی این حشرات باشد.
اولین شواهد از بازطراحی زیستگاه توسط حیوانات
دانشمندان دانشگاه بریستول برای نخستین بار ثابت کرده‌اند که حیوانی غیر از انسان به‌طور هدفمند محیط زندگی خود را برای کاهش انتقال بیماری تغییر می‌دهد. به گفته لوک لکی، پژوهشگر این دانشگاه، مورچه‌ها پیش‌تر به‌خاطر تغییر رفتار حفاری متناسب با دما و خاک شناخته می‌شدند، اما این بار مشخص شد که آن‌ها معماری لانه را نیز در برابر تهدید بیماری بازطراحی می‌کنند.
طراحی ایمنی در لانه مورچه‌ها
مورچه‌ها به دلیل داشتن «ایمنی اجتماعی» مشهورند. آن‌ها با رفتارهایی مانند تمیز کردن بدن یکدیگر، ترشح مواد ضد میکروبی و حتی خودانزوایی مورچه‌های آلوده، از کلنی محافظت می‌کنند. پژوهش جدید نشان می‌دهد که این ایمنی رفتاری با تغییرات معماری لانه تکمیل می‌شود:
- ورودی‌های لانه پهن‌تر و با فاصله بیشتر ساخته می‌شوند.
- اتاق‌ها از یکدیگر جدا‌تر می‌شوند.
- تعداد تونل‌های مستقیم بین اتاق‌ها کاهش می‌یابد.
این تغییرات مانند دیواره‌های آتش عمل کرده و مانع گسترش سریع بیماری در کلنی می‌شوند.
شبیه‌سازی و نتایج علمی
با استفاده از فناوری micro-CT، پژوهشگران تغییرات معماری لانه‌ها را در شرایط آلودگی بررسی کردند. شبیه‌سازی‌ها نشان داد که در لانه‌های بازطراحی‌شده، تعداد مورچه‌هایی که در معرض دوز بالای پاتوژن قرار می‌گیرند، به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. همچنین اتاق‌های حساس مانند محل پرورش نوزادان و انبار غذا با مسیرهای طولانی‌تر و گلوگاه‌های محدود محافظت می‌شوند.
درس‌هایی برای طراحی شهری
شباهت میان لانه مورچه‌ها و شهرهای انسانی قابل توجه است. همان‌طور که مورچه‌ها با تغییر معماری لانه از بیماری جلوگیری می‌کنند، شهرهای انسانی نیز می‌توانند با طراحی هوشمندانه، ریسک اپیدمی‌ها را کاهش دهند. اصولی مانند افزایش فاصله ورودی‌ها، کاهش ارتباط مستقیم بین فضاهای کلیدی و ایجاد ساختارهای ماژولار، هم‌اکنون در طراحی بیمارستان‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل به کار می‌رود و می‌تواند در مقیاس شهری نیز مؤثر باشد.
جمع‌بندی
این پژوهش نشان می‌دهد که لانه مورچه‌ها تنها یک زیستگاه ساده نیست، بلکه بخشی از سیستم دفاعی کلنی محسوب می‌شود. ترکیب رفتارهای اجتماعی و تغییرات معماری، راهبردی کارآمد برای مقابله با بیماری‌هاست. یافته‌های دانشگاه بریستول الهام‌بخش این ایده است که طراحی محیط‌های انسانی نیز می‌تواند با الگوگیری از مورچه‌ها، مقاوم‌تر و ایمن‌تر در برابر بحران‌های بهداشتی آینده شود.
متین رضایی نویسنده و تولیدکننده محتوای تخصصی در حوزه سرگرمی است که با نگاهی دقیق و تحلیلی به دنیای فیلم، سریال، بازی‌های رایانه‌ای، موسیقی و فرهنگ عامه، تلاش می‌کند تجربه‌ای جذاب و قابل اعتماد برای مخاطبان فارسی‌زبان فراهم آورد. او با بهره‌گیری از دانش رسانه‌ای، مهارت در نگارش خلاقانه و آشنایی با اصول بهینه‌سازی محتوا (SEO)، مطالبی تولید می‌کند که هم از نظر اطلاعاتی غنی و هم از نظر ساختاری حرفه‌ای هستند.